Mark Dealer

Khi bạn cầm trên tay một chai Nước mắm Phú Quốc chính hiệu, hay thưởng thức trái Vải thiều Lục Ngạn đỏ mọng, hạt nhỏ, cùi dày, bạn có bao giờ tự hỏi điều gì làm nên giá trị và sự tin cậy đặc biệt của những cái tên này chưa? Đó không chỉ là danh tiếng được truyền miệng, mà là kết quả của một “tấm khiên” pháp lý quyền lực mang tên Chỉ dẫn địa lý (Geographical Indication – GI).

Đây không phải là một khái niệm xa vời, mà là một công cụ chiến lược có thể nâng tầm giá trị và bảo vệ tương lai cho hàng ngàn đặc sản trên khắp dải đất Việt Nam.

1. Chỉ dẫn địa lý là gì? “Hộ chiếu” của đặc sản

Hãy hình dung Chỉ dẫn địa lý như một cuốn “hộ chiếu” đặc biệt dành cho sản phẩm. Cuốn hộ chiếu này xác nhận hai điều:

“Nơi sinh”: Sản phẩm này đến từ một vùng đất, địa phương cụ thể.
“Phẩm chất đặc biệt”: Nó có chất lượng, danh tiếng hoặc đặc tính độc đáo mà không nơi nào khác có được, chính nhờ nó được sinh ra và lớn lên ở vùng đất đó.

Theo Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, Chỉ dẫn địa lý là dấu hiệu dùng để chỉ sản phẩm có nguồn gốc từ khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hoặc quốc gia cụ thể.

Để được công nhận là một Chỉ dẫn địa lý, một sản phẩm phải thỏa mãn đồng thời hai yếu tố không thể tách rời:

Yếu tố Địa lý (Nguồn gốc): Sản phẩm phải xuất phát từ một khu vực địa lý được xác định rõ ràng.
Yếu tố Chất lượng (Sự khác biệt): Danh tiếng, chất lượng hoặc đặc tính của sản phẩm phải có được chủ yếu là do các điều kiện tự nhiên (đất đai, nguồn nước, khí hậu) và/hoặc con người (kỹ năng, quy trình sản xuất truyền thống) của khu vực địa lý đó quyết định.

Điểm khác biệt quan trọng: Một nhãn hiệu (trademark) như Vinamilk thuộc sở hữu của một công ty duy nhất. Nhưng Chỉ dẫn địa lý “Phú Quốc” là tài sản chung của cả cộng đồng, thuộc sở hữu của Nhà nước và bất kỳ nhà sản xuất nào tại địa phương đáp ứng đủ tiêu chuẩn đều có quyền sử dụng.

Chỉ dẫn địa lý là gì? Bài học từ Nước mắm Phú Quốc, Vải thiều Lục Ngạn cho các đặc sản địa phương.

2. Bài học từ những “người khổng lồ”

Bài học từ Nước mắm Phú Quốc: Nâng tầm giá trị, vươn ra biển lớn

Nước mắm được sản xuất ở nhiều nơi, nhưng chỉ có “Nước mắm Phú Quốc” mới được bảo hộ Chỉ dẫn địa lý.

Sự khác biệt được bảo hộ: Tên gọi “Phú Quốc” đảm bảo cho người tiêu dùng rằng chai nước mắm này được làm từ loại cá cơm than tươi đánh bắt tại vùng biển Phú Quốc, và được ủ chượp theo phương pháp truyền thống trong những thùng gỗ đặc trưng tại chính hòn đảo này.
Bài học 1: Chống hàng giả, hàng nhái hiệu quả. Nhờ có GI, các nhà sản xuất chân chính có cơ sở pháp lý để chống lại các loại nước mắm giả danh “Phú Quốc” bán tràn lan trên thị trường. Điều này bảo vệ uy tín thương hiệu và cho phép họ bán sản phẩm với mức giá xứng đáng với chất lượng.
Bài học 2: Tấm vé vàng cho xuất khẩu. Việc được bảo hộ Chỉ dẫn địa lý tại Liên minh Châu Âu (EU) đã mở toang cánh cửa cho Nước mắm Phú Quốc vào một trong những thị trường khó tính nhất thế giới. Người tiêu dùng quốc tế tin tưởng hơn vào một sản phẩm có nguồn gốc và chất lượng đã được xác thực.

Bài học từ Vải thiều Lục Ngạn: Tổ chức sản xuất, đồng bộ chất lượng

Vải thiều Lục Ngạn nổi tiếng với quả đỏ au, hạt nhỏ xíu, cùi dày và vị ngọt đậm đà – những đặc tính có được nhờ điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu đặc biệt của vùng đất Lục Ngạn, Bắc Giang.

Sự khác biệt được bảo hộ: Tên gọi “Lục Ngạn” không chỉ là tên một địa danh, mà là sự cam kết về chất lượng đồng đều của trái vải.
Bài học 3: Sức mạnh của sự đoàn kết và tiêu chuẩn hóa. Để được sử dụng GI, hàng ngàn hộ nông dân tại Lục Ngạn phải tuân thủ một quy trình sản xuất chung nghiêm ngặt (ví dụ: tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP). Điều này giúp nâng cao chất lượng sản phẩm một cách đồng bộ, tạo ra sản lượng lớn đủ tiêu chuẩn để phục vụ các đơn hàng xuất khẩu khổng lồ.
Bài học 4: Xây dựng thương hiệu cho cả một vùng miền. Chỉ dẫn địa lý không chỉ giúp bán vải, nó còn là niềm tự hào, là “đại sứ thương hiệu” cho cả vùng đất Lục Ngạn. Nó thúc đẩy kinh tế địa phương, thu hút du lịch và tạo ra sự phát triển bền vững cho cả cộng đồng.

3. Lộ trình hành động cho các đặc sản địa phương khác

Từ câu chuyện của Nước mắm Phú Quốc và Vải thiều Lục Ngạn, các địa phương sở hữu những đặc sản như Bưởi Đoan Hùng, Chè Tân Cương Thái Nguyên, Cà phê Buôn Ma Thuột, Tỏi Lý Sơn… có thể rút ra lộ trình hành động sau:

Bước 1: Xác định và chứng minh sự khác biệt. Hãy trả lời câu hỏi: Yếu tố độc đáo nhất của sản phẩm chúng ta là gì? Nó đến từ đất, từ nước, từ giống cây hay từ bí quyết của cha ông? Cần có những nghiên cứu khoa học, tài liệu lịch sử để chứng minh mối liên kết này.
Bước 2: Xây dựng “luật chơi” chung. Đây là bước khó nhất. Các nhà sản xuất, hợp tác xã và chính quyền địa phương phải ngồi lại với nhau để xây dựng một bộ quy chế chung về quy trình sản xuất, tiêu chuẩn chất lượng, hệ thống kiểm soát nội bộ.
Bước 3: Hoàn thiện hồ sơ pháp lý. Với sự tư vấn của các chuyên gia sở hữu trí tuệ, hãy chuẩn bị một bộ hồ sơ đầy đủ và khoa học để nộp lên Cục Sở hữu trí tuệ.
Bước 4: Khai thác và quảng bá thương hiệu. Giấy chứng nhận chỉ là sự khởi đầu. Cả cộng đồng phải cùng nhau quảng bá câu chuyện đằng sau Chỉ dẫn địa lý, giáo dục người tiêu dùng và đưa hình ảnh đặc sản của quê hương đi xa hơn.

Kết luận:

Chỉ dẫn địa lý không chỉ là một cái tên, nó là kết tinh của tinh hoa đất trời và công sức con người. Bảo hộ Chỉ dẫn địa lý chính là bảo vệ một di sản văn hóa, một tài sản quốc gia và là con đường bền vững nhất để các đặc sản Việt Nam khẳng định giá trị trên sân nhà và chinh phục thị trường toàn cầu.