Mark Dealer

Kể từ năm 2024, bộ phim đầu tiên của chú chuột Mickey đã hết hạn bản quyền. Có phải giờ ai cũng có thể làm phim về Mickey?

Như thường niên, vào thời khắc cả Thế giới bước sang năm mới, một loạt các tác phẩm nghệ thuật kinh điển cũng chính thức hết hạn bản quyền và trở thành tài sản thuộc quyền sở hữu của công chúng.

Năm nay, chúng bao gồm cuốn tiểu thuyết All Quiet on the Western Front, kịch bản của The Passion of Joan of Arc, hay bộ phim The Circus của Charlie Chaplin. Nhưng đáng chú ý nhất trong số những tác phẩm này là một bộ phim hoạt hình đen trắng mang tựa đề Steamboat Willie.

Được đạo diễn bởi Walt Disney và ra mắt vào năm 1928, bộ phim ngắn Steamboat Willie đánh dấu màn chào sân của nhân vật hoạt hình nổi tiếng nhất mọi thời đại: Chuột Mickey. Và giờ đây, 95 năm sau ngày ra mắt, bộ phim đã hết hạn bản quyền.

Quyền tác giả là…

Quyền tác giả là một khái niệm pháp lý bảo vệ quyền lợi của tác giả đối với các tác phẩm mà họ sáng tạo ra. Điều này bao gồm các tác phẩm văn học, nghệ thuật, âm nhạc, phim ảnh, phần mềm máy tính và nhiều hình thức sáng tạo khác.

Các điểm chính về quyền tác giả:

Bảo vệ tác phẩm: Quyền tác giả bảo vệ các tác phẩm gốc không bị sao chép, phân phối hoặc sử dụng mà không có sự đồng ý của tác giả.
Quyền lợi của tác giả:
- Quyền nhân thân: Bao gồm quyền được công nhận là tác giả, quyền bảo vệ danh dự và uy tín.
- Quyền tài sản: Bao gồm quyền sao chép, phân phối, trình diễn, và chuyển nhượng quyền sử dụng tác phẩm.
Thời gian bảo vệ: Thời gian bảo vệ quyền tác giả thường kéo dài trong suốt cuộc đời của tác giả và một khoảng thời gian nhất định sau khi tác giả qua đời (thường là 50-70 năm tùy theo từng quốc gia).
Ngoại lệ: Có một số trường hợp ngoại lệ, như việc sử dụng hợp lý (fair use) cho mục đích giáo dục, nghiên cứu hoặc bình luận.
Đăng ký quyền tác giả: Mặc dù quyền tác giả tự động được cấp khi tác phẩm được sáng tạo, việc đăng ký quyền tác giả có thể giúp bảo vệ tốt hơn và dễ dàng hơn trong việc chứng minh quyền sở hữu.

Quyền tác giả đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích sáng tạo và bảo vệ quyền lợi của các tác giả trong xã hội.

Tuy nhiên, quyền tác giả không tồn tại vĩnh viễn. Một khi bản quyền hết hạn, tác phẩm đó sẽ thuộc về quyền sở hữu công cộng.

Hiện tại, theo luật của Hoa Kỳ, bản quyền của một sản phẩm sẽ tồn tại trong toàn bộ cuộc đời của tác giả cộng thêm 70 năm sau khi họ qua đời, trong trường hợp sản phẩm đó được sáng tạo bởi một người. Còn trong trường hợp đó là thành quả từ sự sáng tạo của một tập thể hoặc công ty, bản quyền của của sản phẩm đó sẽ có hiệu lực trong vòng 120 năm kể từ ngày được tạo ra, hoặc 95 năm kể từ ngày đầu tiên xuất bản.

Mở rộng bản quyền đối với các tác phẩm phái sinh

Trong trường hợp của chuột Mickey, Disney đã tạo ra nhiều tác phẩm phái sinh dựa trên tác phẩm gốc, bao gồm phiên bản 3D, 4D, truyện tranh, merchandise,… Đây là những tác phẩm nguyên bản lấy từ nhân vật chuột Mickey có bản quyền, do đó ông Joshua Chu – Giám đốc Rủi ro tại nền tảng giao dịch IP Marvion cho biết chúng phải được bảo vệ bản quyền riêng.

Vì vậy, có thể nói rằng việc phiên bản chuột Mickey năm 1928 hết hạn bản quyền không đồng nghĩa với việc Disney mất quyền kiểm soát hoàn toàn đối với nhân vật này. Disney vẫn có thể tiếp tục sử dụng và bảo vệ các phiên bản chuột Mickey từ năm 1931 trở về sau.

Tuy nhiên, trong bối cảnh phiên bản Chuột Mickey năm 1928 đã trở thành tài sản công cộng, các bộ phim và trò chơi kinh dị lấy hình ảnh chú chuột này cũng sắp được ra mắt, một câu hỏi được đặt ra là: làm cách nào Disney có thể tránh được sự nhầm lẫn của người tiêu dùng về hình ảnh các nhân vật?

Theo ông Joshua Chu, Disney có thể thực hiện các chiến lược bảo vệ nhãn hiệu, kiểm soát cấp phép,… để bảo vệ tài sản trí tuệ của mình. Ông nói thêm: “Việc đánh giá và hiểu biết cẩn thận về tất cả các yếu tố này là điều cần thiết để bảo vệ hình ảnh các nhân vật khỏi sự nhầm lẫn của người tiêu dùng và quyền sở hữu trí tuệ của Disney.”