Lượt xem: 56
Các chuyên gia từ Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế giới (WIPO) nhấn mạnh rằng việc lồng ghép nội dung về đổi mới sáng tạo, sở hữu trí tuệ và khởi nghiệp vào chương trình giáo dục từ sớm là yếu tố then chốt để trang bị cho thế hệ trẻ khả năng biến ý tưởng thành tài sản có giá trị kinh tế. Phát biểu tại hội thảo về giáo dục SHTT cho học sinh phổ thông do Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) tổ chức vào ngày 25/3/2025, bà Altaye Tedla Desta, Trưởng bộ phận đào tạo trực tuyến của Học viện WIPO, đề xuất rằng Việt Nam cần xây dựng lộ trình cụ thể để đưa kiến thức SHTT vào các cấp học, từ tiểu học đến trung học phổ thông.
Theo bà Desta, nhiều ý tưởng sáng tạo xuất sắc của người trẻ thường gặp rủi ro bị sao chép, mất quyền sở hữu hoặc không thể tiếp cận thị trường do thiếu sự bảo hộ SHTT. Điều này làm giảm giá trị kinh tế của các sáng chế, sản phẩm hoặc dịch vụ sáng tạo. “SHTT không chỉ là công cụ bảo vệ quyền lợi mà còn là chiến lược để thương mại hóa ý tưởng, giúp người trẻ tiếp cận thị trường và tạo ra nguồn thu nhập bền vững,” bà nhấn mạnh. Báo cáo của WIPO năm 2024 cho thấy, các quốc gia có hệ thống giáo dục SHTT mạnh mẽ, như Hàn Quốc và Singapore, đạt tỷ lệ thương mại hóa sáng chế cao hơn 30% so với các quốc gia chưa chú trọng đào tạo về lĩnh vực này.
SHTT: Công cụ thúc đẩy đổi mới sáng tạo
Việc hiểu biết và áp dụng SHTT từ sớm không chỉ giúp bảo vệ ý tưởng mà còn khuyến khích người trẻ phát triển tư duy đổi mới sáng tạo. Theo nghiên cứu của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) năm 2023, độ tuổi từ 12 đến 20 là giai đoạn vàng để phát triển khả năng sáng tạo, khi giới trẻ bắt đầu nhận thức rõ về tài năng và đam mê của mình. Tuy nhiên, các hệ thống giáo dục truyền thống thường giới hạn sự sáng tạo bằng cách tách biệt các môn học, làm giảm khả năng liên kết ý tưởng giữa các lĩnh vực. Bà Desta đề xuất tích hợp SHTT vào các môn học như khoa học, công nghệ, nghệ thuật và kinh doanh để khơi dậy tư duy đổi mới ngay từ cấp học cơ sở.
Ví dụ, tại Hàn Quốc, chương trình giáo dục SHTT được lồng ghép vào các môn học STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học) từ cấp tiểu học. Kết quả, theo số liệu từ Văn phòng Sáng chế Hàn Quốc (KIPO), nước này đạt hơn 200.000 đơn đăng ký sáng chế mỗi năm, với 15% đến từ các cá nhân dưới 25 tuổi. Việt Nam có thể học hỏi mô hình này để khuyến khích học sinh phát triển ý tưởng và bảo vệ chúng từ sớm.
Xây dựng văn hóa sở hữu trí tuệ tại Việt Nam
Ông Trịnh Văn Sơn, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Truyền thông Trường Thành, nhấn mạnh rằng giáo dục SHTT là nền tảng để xây dựng văn hóa tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ trong xã hội. Công ty Trường Thành đã hợp tác với Smartschool để nghiên cứu và phát triển các tài liệu học tập số về SHTT, lấy cảm hứng từ các chương trình quốc tế. “Chúng tôi đang nỗ lực hoàn thiện các học liệu số chất lượng cao, phù hợp với bối cảnh Việt Nam, để hỗ trợ các trường học triển khai đào tạo SHTT một cách hiệu quả,” ông Sơn chia sẻ. Dự kiến, các tài liệu này sẽ được hoàn thiện trong năm 2025, góp phần thúc đẩy giáo dục SHTT ở các cấp học.
Theo khảo sát của Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam vào năm 2024, 74% học sinh tiểu học và 87% học sinh trung học cơ sở chưa từng được tiếp cận kiến thức về SHTT. Tuy nhiên, hơn 90% các em bày tỏ sự hào hứng khi được học về chủ đề này. TS Nguyễn Hoàng Hạnh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu, Đào tạo và Hỗ trợ, Tư vấn (Cục Sở hữu trí tuệ), đề xuất rằng Bộ Giáo dục và Đào tạo cần phối hợp với các cơ quan liên quan để xây dựng chương trình giảng dạy SHTT phù hợp với từng lứa tuổi học sinh.
Thách thức và giải pháp
Một trong những thách thức lớn tại Việt Nam là việc giáo dục SHTT vẫn chưa được triển khai bài bản. Ông Lưu Hoàng Long, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, cho biết: “Giáo dục SHTT cho học sinh phổ thông là một lĩnh vực mới, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, nhà trường và doanh nghiệp.” Ông đánh giá cao sáng kiến của Công ty Trường Thành và kêu gọi các tổ chức khác cùng tham gia xây dựng văn hóa SHTT, phù hợp với Chiến lược Sở hữu trí tuệ đến năm 2030 của Việt Nam.
Ông Lê Ngọc Lâm, nguyên Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, chỉ ra rằng hơn 95% dự án khởi nghiệp tại Việt Nam thất bại do thiếu sự bảo vệ SHTT. “Nếu không có kiến thức về SHTT, các ý tưởng sáng tạo dễ dàng bị sao chép hoặc không thể thương mại hóa,” ông nhấn mạnh. Để khắc phục, ông đề xuất các trường học cần mạnh dạn thử nghiệm các mô hình đào tạo SHTT, học hỏi từ các quốc gia như Nhật Bản, nơi SHTT được giảng dạy như một môn học độc lập từ cấp trung học.
Hành động cụ thể để thúc đẩy giáo dục SHTT
Để thúc đẩy giáo dục SHTT, ông Trần Lê Hồng, Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, cam kết phối hợp với Vụ Giáo dục Phổ thông (Bộ Giáo dục và Đào tạo) để đưa SHTT vào chương trình học chính thức. Cục cũng sẽ hỗ trợ các doanh nghiệp và trường học trong việc phát triển tài liệu, tổ chức hội thảo và đào tạo giáo viên về SHTT. “Chúng tôi muốn biến SHTT thành một công cụ thực tiễn, giúp học sinh không chỉ bảo vệ ý tưởng mà còn biến chúng thành giá trị kinh tế,” ông Hồng nhấn mạnh.
Ngoài ra, các chương trình quốc tế của WIPO, như “IP Youth” (Thanh niên và Sở hữu trí tuệ), có thể là nguồn tham khảo để Việt Nam xây dựng các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ hoặc cuộc thi về SHTT cho học sinh. Những hoạt động này không chỉ khơi dậy sự sáng tạo mà còn giúp các em hiểu rõ hơn về cách bảo vệ và khai thác ý tưởng của mình.
Giáo dục sở hữu trí tuệ từ sớm không chỉ giúp học sinh bảo vệ ý tưởng mà còn mở ra cơ hội để họ biến sáng tạo thành giá trị kinh tế, đóng góp vào sự phát triển của một nền kinh tế đổi mới sáng tạo. Với sự đồng hành của các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế như WIPO, Việt Nam có tiềm năng xây dựng một thế hệ trẻ am hiểu SHTT, sẵn sàng cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Việc bắt đầu từ các cấp học phổ thông sẽ là bước đi chiến lược để hiện thực hóa mục tiêu này.
